Nazwa ELWRO to akronim powstały ze słów EL(ektronika) i WRO(cław) dla określenia Wrocławskich Zakładów Elektronicznych utworzonych na początku 1959 roku na podstawie zarządzenia ministra przemysłu ciężkiego Kiejstuta Żemaitisa. Przedsiębiorstwo otrzymało wówczas do zagospodarowania zabudowania starej cukrowni przy ul. Obornickiej we Wrocławiu. Równocześnie podjęto budowę kompleksu biurowego zakładu oraz hal produkcyjnych przy ul. Ostrowskiego.
W początkowym okresie działalności Wrocławskie Zakłady Elektroniczne produkowały przełączniki kanałów dla Warszawskich Zakładów Telewizyjnych. W związku z gwałtownym rozwojem telewizji w Polsce, jaki nastąpił pod koniec lat 50. XX wieku, uruchomiono również produkcję przyrządów pomiarowych.
Na Wydziale Mechanicznym produkowano podzespoły i obudowy do maszyn cyfrowych. N/z stanowiska pracy w hali produkcyjnej. Fot. Henryk Jachym / Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Równolegle w ELWRO podjęto prace nad projektowaniem i produkcją maszyn matematycznych, jak wówczas nazywano pierwsze komputery. W tym celu utworzono Pracownię Matematyczną, która podjęła współpracę z Zakładem Aparatów Matematycznych Polskiej Akademii Nauk (PAN) oraz Instytutem Badań Jądrowych PAN, czyli instytucjami prowadzącymi wówczas prace projektowe nad maszynami cyfrowymi.
Pod koniec 1960 roku w ELWRO skonstruowano i zmontowano, w oparciu o technikę lampową, model pierwszej maszyny cyfrowej o nazwie „Odra 1001”. Nazwa nawiązywała do przepływającej przez stolicę Dolnego Śląska rzeki Odra, zaś liczba 1000 symbolizowała tysięczną rocznicę powstania państwa polskiego. Równolegle podjęto prace nad maszyną „Odra 1002” o wyższych parametrach technicznych, które zakończono w grudniu 1961 roku. Obie maszyny („Odra 1001” i „Odra 1002”) nie weszły do seryjnej produkcji z powodu częstych usterek.
We współpracy z Politechniką Warszawską pod koniec 1962 roku uruchomiono maszynę cyfrową UMC-1, a do końca 1964 roku wyprodukowano 25 takich maszyn. UMC-1 był pierwszym w Polsce komputerem produkowanym seryjnie. Maszyna ta była stosowana przy obliczeniach związanych z kartografią i geodezją. Równocześnie realizowano prace nad kolejnym prototypem maszyny z serii Odra o numerze kodowym 1003. W latach 1964–1965 wyprodukowano ogółem 42 egzemplarze „Odry 1003”; część z nich zainstalowano m.in. w Hucie im. Lenina w Krakowie, w Instytucie Automatyki Systemów Energetycznych we Wrocławiu, w Instytucie Metalurgii Żelaza w Gliwicach, w Instytucie Zootechniki w Krakowie, w Zakładach Energetycznych w Katowicach i w Radomiu oraz w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Rzeszowie.
Prototyp ulepszonej wersji „ Odry 1003” uruchomiono w czerwcu 1965 roku pod nazwą „Odra 1013”. Komputer ten był znacznie bardziej zaawansowany technologicznie od poprzednich modeli. Zbudowano go w oparciu o technikę tranzystorową z pamięcią ferrytową i bębnową. Jego seryjną produkcję rozpoczęto w 1966 roku. Większość egzemplarzy maszyny produkowana była na eksport, głównie do państw bloku komunistycznego.
Pod względem technologicznym polskie maszyny cyfrowe ustępowały tym produkowanym na Zachodzie. Z tego względu w 1967 roku podjęto współpracę z brytyjską firmą ICL (International Computers Limited) w celu pozyskania dokumentacji logicznej maszyny ICL 1904 – jednego z lepszych komputerów produkowanych w tym czasie na świecie. Dodatkowo grupa specjalistów z ELWRO wyjechała na przeszkolenie i konsultacje do ICL.
Wiedza i doświadczenie zdobyte dzięki współpracy z firmą ICL przyczyniły się do opracowania w ELWRO komputera nowej generacji „Odra 1304”. Prototyp komputera skonstruowano na przełomie 1968 i 1969 roku, a na początku lat 70. XX wieku wprowadzono go do seryjnej produkcji. Znalazł on zastosowanie w wielu gałęziach gospodarki takich jak energetyka, przemysł wydobywczy, kolejnictwo, a także w instytucjach bankowych i statystycznych. Egzemplarze maszyny były wykorzystywane w licznych instytucjach i przedsiębiorstwach zagranicznych, m.in. w ZSRR, Czechosłowacji, NRD, Wietnamie i na Węgrzech. Do obsługi tych maszyn powołano zagraniczne placówki serwisowe. Dodatkowo w 1968 roku w ramach ELWO powołano Biuro Handlu Zagranicznego w celu bezpośredniej sprzedaży produktów podmiotom zagranicznym.
N/z technik WZE Elwro przy komputerze „Odra 1304”. Fot Stanisław Kokurewicz / Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Równocześnie kontynuowano prace zmierzające do unowocześnienia i optymalizacji wielu podzespołów komputerowych. W ten sposób powstała seria komputerów linii 1300, jak „Odra 1305” i „Odra 1325”, które były wyposażone w nowoczesne układy scalone.
N/z technik WZE Elwro przy komputerze „Odra 1325”. Fot Stanisław Kokurewicz / Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Na początku lat 70. XX wieku, po podpisaniu w czerwcu 1971 roku umowy z japońską firmą Busicom, asortyment WZE ELWRO wzbogacił się o technologię produkcji kalkulatorów. Tym samym we Wrocławiu podjęto kompletną produkcję kalkulatorów o nazwie „Elwro 105-LN”. Wszystkie podzespoły były produkowane w stolicy Dolnego Śląska.
Produkcja kalkulatorów „Elwro 105-LN” na licencji japońskiej. N/z pracownice WZE Elwro montujące kalkulatory. Fot. Stanisław Kokurewicz / Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Intensywny rozwój ELWRO doprowadził do skokowego wzrostu zatrudnienia z 2500 pracowników na początku lat 70. XX wieku do 5800 osób pod koniec 1980 roku. Tym samym ELWRO stało się jednym z największych zakładów przemysłowych we Wrocławiu.
Początek lat 80. XX wieku był okresem intensywnych przemian społecznych w PRL, szczególnie w zakresie dążenia do poprawy warunków pracy i płacy. W sierpniu 1980 roku na fali strajków we Wrocławiu pracownicy WZE ELWRO zorganizowali własną Komisją Strajkową i ogłosili poparcie dla postulatów robotników Wybrzeża.
Posiedzenie zakładowego Komitetu Strajkowego. Fot. NN / Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce 13 grudnia 1981 roku skutkowało militaryzacją wszystkich jednostek organizacyjnych ELWRO oraz zerwaniem kontraktów międzynarodowych.
W 1987 roku część z zagranicznych Punktów Obsługi Technicznej ELWRO została zlikwidowana, a w ich miejsce utworzono Delegatury Biura Handlu Zagranicznego ELWRO przy Biurach Radcy Handlowego Ambasad PRL w Sofii i w Berlinie.
Przekształcenia własnościowe w Polsce na przełomie lat 80. i 90. XX wieku doprowadziły do prywatyzacji zakładu. W 1993 roku pakiet większościowy akcji zakładu wykupiła firma Simens, która w krótkim czasie przystąpiła do likwidacji ELWRO.
Bibliografia:
– Informator 1959–1979. Centrum Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów Mera-Elwro, Wrocław 1979.
– Maćkowiak Barbara, Myszkier Andrzej, Safader Bogdan, Polskie komputery rodziły się w Elwro we Wrocławiu. Rola Wrocławskich Zakładów Elektronicznych Elwro w rozwoju informatyki w Polsce, Wrocław 2017.
– Piwowar Bronisław, Wspomnienie o Elwro, [w:] Ocalić od zapomnienia. Powojenna historia niektórych zakładów przemysłowych Wrocławia i Dolnego Śląska, red. zbiorowa, Wrocław 2016, s. 8-25.
– Urbanek Adam, Jak powstała seria Odra 1300, [w:] Ocalić od zapomnienia. Powojenna historia niektórych zakładów przemysłowych Wrocławia i Dolnego Śląska, red. zbiorowa, Wrocław 2016, s. 26-50.