Historia zakładu sięga 1 kwietnia 1952 roku. Z Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego na wrocławskim Zakrzowie wyodrębniono wtedy budynki, w których powstały cztery skromnie wyposażone oddziały: mechaniczny, montażowy, obróbki plastycznej i obróbki chemicznej. W listopadzie tego samego roku, na mocy decyzji Ministerstwa Przemysłu Maszynowego, nowo powstały zakład otrzymał nazwę Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład Wydzielony Wrocław Psie-Pole, zaś kilka miesięcy później (w listopadzie) został przemianowany na Zakłady Metalowe „Zakrzów”.
Na samym początku zakład produkował: wózki pocztowe, piecyki gazowe, elementy zamienne do maszyn rolniczych, a nawet watowane kołdry. Przedsiębiorstwo wprowadziło tak zwaną produkcję specjalną, zlokalizowaną w dzielnicy Psiego Pola w sąsiedztwie WSK PZL „Hydral”, gdzie wytwarzano cztery rodzaje amunicji karabinowej. W 1957 roku fabryka zaczęła produkować pierwszą w Polsce chłodziarkę absorpcyjną „Mewa”. W pierwszym roku jej wytwarzania dostarczono na rynek krajowy 1700 lodówek.
Równolegle z wytwarzaniem chłodziarek zakład zapoczątkował produkcję pierwszych polskich motorowerów „Ryś”, „Żak” i „Ryś Lux”. W połowie 1963 roku Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego zdecydowało o przeniesieniu tego działu fabryki do Zjednoczonych Zakładów Rowerowych w Bydgoszczy.
Władze postanowiły, żeby zakłady w Zakrzowie specjalizowały się w tworzeniu chłodziarek domowych, co dało początek produkcji lodówek „Yeti”, „Alka”, „Igloo” i „Foka”. Fabryka zaczęła rozwijać się coraz szybciej, produkcja wzrastała. W 1966 roku zmieniono nazwę na Zakłady Metalowe „Polar”. Rok później z taśmy montażowej zeszła jubileuszowa milionowa chłodziarka. Innym produkowanym w „Polarze” sprzętem gospodarstwa domowego była pralka automatyczna – obiekt marzeń wielu Polaków. Pierwszy egzemplarz wyprodukowano 26 listopada 1971 roku. Aby ją zdobyć trzeba było mieć sporo szczęścia, ponieważ produkcja w porównaniu do zapotrzebowania na rynku wewnętrznym była niewielka. W 1972 roku wyprodukowano 30 tysięcy pralek. Z czasem produkcja systematycznie rosła: w 1976 roku w „Polarze” wytworzono 63 tysiące pralek, zaś trzy lata później – aż 300 tysięcy.
Okres lat 60. i 70. to czas rozkwitu fabryki. Wzrosły nakłady inwestycyjne, powstawały m.in. oddziały zamiejscowe w Żaganiu i w Miłkowie, stworzono nowe hale produkcyjne, a stare przebudowano.
Na początku lat 70. zakład podpisał licencję na produkcję pralek bębnowych z jugosłowiańską fabryką „Gorenje”, zaś pod koniec dziesięciolecia podpisano umowę z zachodnioniemiecką firmą „Blomberg” na zakup licencji na konstrukcje pralek małogabarytowych. W 1974 roku doszło do kolejnej zmiany nazwy firmy na Zakłady Zmechanizowanego Sprzętu Domowego „Predom-Polar”. Lata 70. i 80. to okres eksportu sprzętu chłodniczego do bloku wschodniego (np. Jugosławii, Bułgarii) oraz do krajów kapitalistycznych (np. Danii, Kanady, Szwecji, Francji).
Wnętrze oddanej do użytku w czerwcu 1975 roku nowej hali produkcyjnej Zakładów Zmechanizowanego Sprzętu Domowego Predom-Polar (dziś: Polar SA) przy ówczesnej ul. Adolfa Warskiego.
Wraz z rozwojem zakładu rodziło się życie kulturalne i sportowe. W 1956 roku rozpoczął działalność amatorski teatr i złożona z pracowników orkiestra, której członkowie spotykali się w świetlicy przy ul. Adolfa Warskiego (obecnie ul. Tadeusza Bora-Komorowskiego). W 1968 roku Polar otrzymał Zakładowy Dom Kultury na zakrzowskim osiedlu. Prowadzono tam działalność artystyczną na wielu płaszczyznach: organizowano kursy fotograficzne, filmowe, motoryzacyjne oraz wieczorki taneczne. Przy zakładzie funkcjonował również Klub Sportowy „Polar”, w ramach którego działały: sekcja zapaśnicza, piłki nożnej oraz sekcja kobieca hokeja na trawie. Ta ostatnia notowała liczne sukcesy w lidze krajowej, aż jedenaście razy zdobywając tytuł mistrzyń Polski.
Warto wspomnieć także o działalności opozycyjnej załogi. Strajkowano m.in. w grudniu 1970 roku (na wieść o krwawym stłumieniu protestów robotników na Wybrzeżu), ale też w czerwcu 1976 roku (po drastycznych podwyżkach cen żywności) oraz w sierpniu 1980 roku. Powstałe w zakładzie struktury NSZZ „Solidarność” działały jako jedne z najprężniej funkcjonujących w tamtym okresie grup. Związek pełnił bardzo ważną funkcję, w ramach jego działalności organizowano liczne akcje protestacyjne wzywające do bojkotów m.in. wyborów do Sejmu PRL i Rad Narodowych czy referendum w sprawie drugiego etapu reformy gospodarczej. Dzięki składkom wspomagano osoby represjonowane i ich rodziny. Ważnym elementem w walce z systemem było kolportowanie wydawnictw niezależnych, w tym „polarowskiego”: „U Nas”. Kierowano w nim uwagę nie tylko na sprawy pracownicze, ale również na informacje związane z wydarzeniami politycznymi i gospodarczymi w kraju. Na jego łamach wzywano do manifestacji oraz zamieszczano z nich relacje. Wielkim sukcesem działaczy opozycyjnych było wejście do Rady Pracowniczej Przedsiębiorstwa, dzięki czemu zakład przetrwał trudne lata transformacji.
Fragment relacji Piotra Rakowskiego, pracownika wrocławskich zakładów Polar, uczestnika strajku w 1980 roku, internowanego w stanie wojennym.
Fragment relacji Piotra Rakowskiego / Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Fabryka zainicjowała we wrześniu 1994 roku powstanie Polskiej Izby Gospodarczej AGD, skupiającej w swych szeregach 122 firmy. Jej celem – oprócz tworzenia warunków do rozwoju branży AGD – było również reprezentowanie interesów tego zrzeszenia wobec organów państwowych oraz wspomaganie i opiniowanie projektów aktów prawnych związanych z branżą. W następnym roku zakład został sprywatyzowany, a w dwa lata później jego akcje zadebiutowały na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Od 2002 roku fabryka jest kontrolowana przez koncern Whirlpool Corporation.
Dokumentalistka Aleksandra Brzoza ([email protected])
Bibliografia:
Cieśla Bazyli, Sport w Polarze, Polar. Jednodniówka Zakładów Metalowych „Polar”, s. 4.
Michalski Eugeniusz, Prognozy popytu na chłodziarki, zamrażarki, pralki i zmywarki do naczyń, Wrocław, 1968.
Popiel Karol, W XXV-lecie Zakładów „Predom-Polar”, „Chłodnictwo. Miesięcznik”, nr 5, 1977, s. 3–5.
Predom Polar w latach 90-tych, Wrocław, 1996.
Sołtysik Łukasz, Solidarność w „Polarze”, Wrocław, 2016.
Zakłady Metalowe „Polar” w latach 1964–73, Wrocław, 1973.
XXX lat Polar we Wrocławiu, Wrocław, 1982.
Zieliński Wacław, Nasz zakład – perspektywy i problemy rozwoju, Głos Zakrzowa. Jednodniówka Zakładów Metalowych „Polar”, Wrocław, 22 lipca 1966, s. 1–2.